Yapay Zekada Etik Problemler

Tartışmasız yapay zeka günümüzde teknoloji alanında adından en çok bahsettiren alanların başında gelmektedir. Pek çok soruya cevap sunan yapay zeka, aynı zamanda daha önce hiç sorulmamış soruların da ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu sorular sadece teknik temelli de değildir. Etik ve yapay zekanın kesişimi de bu soruların ve sorunların ortaya çıktığı bir alandır. Bu yazıda kısaca yapay zeka ve yapay zeka etiği nedir soruları cevaplanmaya çalışılacaktır. Yapay zekada etik problemlerin genel çerçevesi çizilip örnek ile somutlaştırılacaktır. 

YAPAY ZEKA NEDİR?

Yapay zeka altında pek çok alan barındıran çatı bir terimdir. Genel anlamıyla bilgisayarlara açık bir şekilde ne yapacağını söylemeden çeşitli yöntemler ile onun öğrenmeyi gerçekleştirmesi sağlanmaya çalışılan bir programlama biçimidir. Klasik programlamada tüm durumlar için açık bir şekilde takip edilmesi gereken adımlar belirtilir. Ancak yapay zekada önceki veriler ya da çeşitli optimizasyon yöntemleri ile tahmin yapılması sağlanır. 

Yapay zekanın bu kadar önem kazanması ise tıbbi tanıdan akıllı ev aletlerine kadar her alanda kullanılmaya başlanabilmesi ve günlük hayatımızın üstünde de etkilerini gözlemleyebilmek ile olmuştur. Bu noktada da yapay zekanın getirdiği etik problem gün yüzüne çıkıyor. 

YAPAY ZEKA ETİĞİ

Yeni teknolojiler geliştikçe ve hayatımızda önemli yer tutmaya başladıkça insanlar pek çok soru sormaya başladı. Bunların bir kısmı değişime karşı gösterilen dirençle ilgiliyken bir kısmı da hayatımızda olabileceği etkilerle ilgili öngörülerden oluşan sorulardır. Yapay zekanın insanlığın sonu olup olmayacağı, robotların iş alanlarını tamamen ortadan kaldırıp kaldırmayacağı gibi sorular şu an yapay zekanın geldiği noktanın çok ötesindeki bir teknolojide gerçekleşebilecek ve ancak teknolojinin limitleri üzerinden cevaplanabilecek daha konseptsel tartışmalar ortaya çıkarır. Bunların dışında hali hazırda etkilerini gördüğümüz pek çok kaygı da vardır. Yapay zekada ortaya çıkabilecek bias (Biased AI), yapay zekanın insanları manipüle edebilecek güce kavuşması, otomatik sistemlerin yapması gereken tercihler gibi sorular üzerinden bize bu konuların daha derinine tartışılmasının ve regüle edilmesinin gerekliliğini gösteren pek çok olay yaşanmıştır. Tüm bunlar da yeni bir alan olarak “Yapay Zeka Etiğini” ortaya çıkarmıştır.

Yapay zekada etik problemler yukarıda bahsedilen başlıklar ile sınırlı değildir. Gözetleme ve takip edilme, insan-robot etkileşimi, hukukta yapay zeka kullanımı, açıklanabilirlik ve benzeri pek çok alanda da bu sorunlar ve tartışmalar gerçekleşmektedir. İleri okuma ve referanslar kısmındaki önerilerden tüm bu alanlar hakkında bilgi edinebilir ve örnekleri gözlemleyebilirsiniz. 

 

SÜRÜCÜSÜZ ARABA PROBLEMİ

Otonom arabalar, daha bilindik ismiyle sürücüsüz arabalar, uzun süredir geliştirilmesiyle birlikte yakın geçmişte hayatımızda yer almaya başladı. Pek çok araba üreticisi, bu teknolojiye yatırımlarını arttırarak piyasaya bu modelleri sürmeye başladı. Her ne kadar sürücü koltuğunda ve direksiyonda bir insanın varlığı şart da olsa günümüzde arabalar kendileri gidebilmekte, park edebilmekte ve sürücüye minimum sorumluluk bırakarak kontrolü kendisine alabilmektedir. Bu durumun kazaları azaltacağı, sürüş maliyetlerini optimize edeceği ve trafik sorununa bir çözüm olabileceği düşünülmektedir ancak bu teknolojinin sonuçları ile ilgili her şey bu kadar olumlu değildir. Sorumluluğun kime ait olduğu ve olası bir kaza anında yapılacak seçimler belki de en büyük soru işaretlerini oluşturmaktadır.

Sürücüsüz bir arabanın akan bir trafikte hareket ettiğini düşünelim. Yol 3 şeritli olsun ve arabanın önünde de soldan sağa sırasıyla bir otomobil, traktör ve motosiklet seyahat ettiğini varsayalım. Bir olay sonucu, ne olduğu fark etmeksizin, önündeki üç araçtan birine çarpmanın kaçınılmaz  ancak hangisine çarpacağının da aracın elinde olduğunu düşünelim. İşte bu noktada büyük bir problem gün yüzüne çıkıyor. Kime çarpmalı ve bunun kararı kimde olmalı? Sağındaki motosiklete çarparsa arabanın kendisindeki ve içindekilerin uğrayacağı zarar minimuma inecek ancak motosiklet sürücüsünün yani karşısındaki kişinin zarar görmesi muhtemelen kaçınılmaz olacak. Tıra çarpması halinde kendi ve içindekilerin zarar görmesi en olası durum, karşı tarafın göreceği zarar en aza indirgeniyor. Otomobile çarparsa  ikisi de yaklaşık aynı zararı görecek ve ortalama bir dağılım olacak. Tabii ki bu senaryodaki olayın kesinliği de tartışmalıdır. Ekipmanını uygun olarak takan motosiklet sürücüsü belki hiç zarar almayacak ancak kemerini bağlamamış bir otomobil sürücüsü arkadan çarpılmasıyla daha büyük zarar görebilecektir. İşte tüm bu değişkenler ve olasılıklara karşı seçimi kim ve neye göre yapmalıdır? Bunun hukuki olarak kontrol edilen bir programlama şekli mi olmalı, arabanın üreticisi şirketler algoritmalarını geliştirirken mi karar vermelidir? Zarar arabanın sahibi için mi minimize edilmeli yoksa karşı taraf mı gözetilmelidir? Zararın ortak olarak paylaşıldığı bir durum mu daha adil sayılmalıdır? Her şeyin ötesinde bu hesaplamalar tamamen kesinlik taşımaz ve minimum zarar bile birinin hayatını kaybetmesine ya da çok büyük zarar görmesine sebep olabilir. Bu tarz durumlarda ise sorumluluk kime ait olmalıdır? İşte tüm bu sorular üzerinde dikkatli bir şekilde çalışılmış araştırma ve cevaplar beklemektedir. Her ne kadar bunlar üzerine genellenebilir yargılar ortaya koymak ve kurallar belirlemek zor da olsa, bunu yapmanın gerekliliği de oldukça nettir. 

 

İLERİ OKUMALAR VE REFERANSLAR

• AI Ethics. (n.d.). IBM. Erişim: Ekim,8, 2022, https://www.ibm.com/artificial-intelligence/ethics
  • IBM tarafından hem Yapay Zeka etiği hem de kendi şirket politikalarının yapay zeka ve etik anlamında nerede durduğunu anlattığı oldukça faydalı bir web sitesi.
• Ethics of artificial intelligence. UNESCO. Erişim: Ekim, 8, 2022, https://www.unesco.org/en/artificial-intelligence?hub=32618
  • UNESCO tarafından hazırlanana hem video hem de haber önerileriyle Yapay Zeka etiğinin daha fazla somut örneklerinin görülebileceği bir site.
• Ethics of Artificial Intelligence and Robotics (Stanford Encyclopedia of Philosophy). Erişim: Ekim, 8, 2022, https://plato.stanford.edu/entries/ethics-ai/
  • Yapay zeka etiği ve alt başlıkları hakkında hem temel ve arka plan bilgilerinin bulunduğu hem de akademik çalışmalara referans veren detaylı bir yazı.