Sinyalin Gizemli Müziği: Theremin

Fizik ve müziğin işbirliği ile büyüleyici ezgiler elde etmek mümkün! Theremin; tel, yay, tuş ya da herhangi bir donanıma ve temasa ihtiyaç duymadan harika ezgiler yaratan ilk temassız müzik aletidir. Theremin elektronik müziğin de yapı taşlarından biridir. Dünyanın ilk elektronik müzik aleti olarak kabul edilir. Ayrıca heterodyning ilkesi (frekansların birleştirilmesi) ile kullanılan ilk müzik aletidir. Birçok ilki barındıran bu müzik aletinin asıl adı “Termenvox” veya “Aetherphone” olarak bilinse de farklı dillere aktarımı sırasında zamanla değişikliğe uğrayarak bugünkü halini almıştır.

İcadı ve Tanıtılması

Mucidi Rus Profesör ve mucit Leon Theremindir. Leon, kimya laboratuvarında radyo mühendisleri ile seslerin öz kütlesini ölçmek için sesli bir yöntem üzerine çalışmalar yaptığı sırada rastlantı eseri Theremin aletini bulmuştur. İlk zamanlarda deneylerde heterodyning etkisi kullanmaktan dolayı bir problem oluştu;vakum tüplerinin yakınındaki vücudun direnci frekansta değişimlere sebep oldu. Etkinin müzikal potansiyelini Leon’un da içlerinde olduğu birkaç mühendis ,tasarımcı ve Rus viyolonist tarafından not edildi. Leon Theremin bunun bir problem olmaktan ziyade vücut direncinin aletin kontrol mekanizması olarak kullanılabileceğini düşündü. Bu düşüncesinden yola çıkarak 1919 yılında Theremin müzik aletini icat etti. İlk icat edildiği zamanlarda ayak pedalı vardı ve ses perdesini değiştirmek için bir anahtar mekanizması kullanılıyordu ama tamamen temassız bir şekilde kontrol etmenin daha ilginç olacağı düşünüldüğü için 1920’de bu özellikler kaldırılmıştır.Bu modelin tanıtımı sırasında müzik aleti dönemin Bolşevik Lideri Lenin’in çok ilgisini çekmiştir ve Leondan Theremin aletini nasıl çalacağının eğitimini almıştır. Lenin bu aletin tanınması için çok uğraş vermiştir. Avrupa ülkelerine tanıtmak için önayak olmuştur ve diğer birçok ülkeye de bilimsel ve dönemin siyasi gelişmeleri amacıyla gönderilmiştir .Leon, 1928 yılında patentini de almıştır. Bu aleti tanıyan birçok kişi de yaygınlaşması için çaba sarf etmiştir. Gönderildiği her yerde çok büyük bir ilgi ile karşılanmıştır.

Peki bu gizemli alet nasıl çalışır?

Elektromanyetik dalgaların fiziki hareketlerle kontrol edilmesiyle sesler çıkarılır. Kontrolü iki metal anten arasında sağlanmaktadır, aleti çalan kişinin el pozisyonları bu antenler tarafından algılanır. Bir el ile titreşim dalgaları gönderilirken diğer el ile de sesin şiddeti ayarlanır. Elektrik sinyalleri Theremin üzerinde büyütülür ve bağlı olan hoparlöre iletilir. Theremin çalarken en ufak bir el titremesi ya da şiddetin ayarlanması sırasında yanlış bir hareketle tüm ahenk bozulabilir. Bu sebeplerden dolayı Theremin çalınması en zor enstrümanlar arasındadır.

Theremin denilince akla gelen önemli isimler

Robert Moog
Elektronik müziğin babası olarak bilinen Moog, 1948 yılında Theremin yapmaya başlamış ve enstrümanı daha da geliştirerek ileri bir seviyeye taşımıştır. Şuan “Moog Theremin” dünyanın en çok tercih edilen Theremin markasıdır.

Clara Rockmore
Gelmiş geçmiş en büyük Theremin ustası ise Clara Rockmore’dir. Aslında keman virtüözüdür ve Thereminden çok etkilenmiştir. Theremin’in ciddiye alınmasını ve yayılmasını çok istemiştir. Dünya üzerinde Theremin’i en iyi çalan kişi olarak kabul edilir ve yaygınlaşmasında çok emeği geçmiştir. Vefatından sonra 2006 yılında “Clara Rockmore’s Lost Theremin” albümü yaygınlaşmıştır. Dinlemeniz gereken harika bir albümdür.

Cihan Gülbudak                                                                                                                                                                          Ve benim en çok etkilendiğim bir diğer Theremin sanatçısı ise Cihan Gülbudak. Theremin onun için yeniden müziğe tutunma nedenidir. Nedenini ise kendi deyimi ile aktaralım; “Meczup, 2006 yılında, o vakte kadar kaydettiğim sokak ve çeşitli gürültülerle yaptığım ses kolajları olarak hayat bulmuş bir projeydi. Enstrüman çalmayı çok istedim, çok da denedim, ancak benim de sonradan öğrendiğim bir hastalık “dokunmama” engel oluyordu. Pek çok enstrüman, tellerinde ya da cilalarında nikel ya da krom veya bunların alaşımını barındırıyor. Bu maddelere alerjim olduğu için bir enstrümanı ustalaşacak kadar etüt edemedim. Uzun süren temaslarda cildim su topluyor, kaşınıyor ya da tehlikeli biçimde kızarıyordu. Bu yüzden, uzun zaman sadece ses kaydettim. Daha sonra bu seslerin formunu bozarak müzik yapma yoluna gittim. Hayatımda müzikle ilgim sadece bu olacak sanırken Theremin’i keşfettim ve sonrasında Theremin hayatımın yarısı oldu. Ve sanırım uyumsuz bir tip sayıldığımdan hep tek kişilik bir proje oldu Meczup.”

Pamelia Stickney, Murat Ertel,  Eric Ross, Peter Pringle, Masami Takeuchi, Dalit Warshaw, Jimmy Page gibi birçok isim de Theremin’in büyülü ezgisine katkıda bulunmuştur. Birçok fizikçi de Theremin ile ilgilenmiştir. Albert Einstein’in de bir dönem Theremin ile ilgilendiği biliniyor.

Theremin’in Kullanıldığı Bazı Alanlar

Etkileyici sesinden dolayı bilim kurgu, korku ve gerilim tarzı filmlerin alt yapı müziklerinde kullanılmıştır. Film sektöründe ilk olarak 1931 yılında Rus besteci Dmitri Shostakovich’in “Odna” adlı yapımında film müziği olarak kullanılmıştır.
Theremin 1940 yıllarının sonlarından itibaren popüler müzikte de birçok müzik grubu ve sanatçı tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bazı video oyunlarında oyun müziği olarak kullanılmıştır. Rock ve Elektronik müzikte de kullanılan Theremin sesiyle büyülemeye devam ediyor.

Theremin’in işte o ünlü gösterisi, şimdi sadece fizik ve müziğin harika birliğini dinleyelim: